Lesson Notes
10 ශ්‍රේණිය
11 ශ්‍රේණිය
පාඩම 6: මානව දේහ ක්‍රියාවලි
Grade
11
Term
2
මෙම පාඩමෙන් මිනිස් දේහයේ ප්‍රධාන ඉන්ද්‍රිය පද්ධති 5ක ක්‍රියාකාරීත්වය ආවරණය කරයි. කොටස් විශාල සංඛ්‍යාවක් ඇති බැවින්, එක් එක් පද්ධතියේ ප්‍රධාන කාර්යය, ඊට අදාළ ප්‍රධාන ඉන්ද්‍රියයන් සහ ඒවායේ ක්‍රියාවලි වෙන් වෙන්ව මතක තබා ගැනීම ඉතා වැදගත් වේ.
1. ආහාර ජීරණ පද්ධතිය
(අ) පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)
ජීරණය: සංකීර්ණ, අද්‍රාව්‍ය ආහාර, දේහයට අවශෝෂණය කළ හැකි සරල, ද්‍රාව්‍ය අණු බවට පත් කිරීමේ ක්‍රියාවලියයි.
ජීරණ වර්ග:
යාන්ත්‍රික ජීරණය: ආහාර කුඩා කැබලි වලට කැඩීම (උදා: දත් වලින් සැපීම).
රසායනික ජීරණය: එන්සයිම මගින් ආහාර අණු බිඳ හෙලීම.
ආහාර ගමන් කරන මාර්ගය: මුඛය → ග්‍රසනිකාව → අන්නස්‍රෝතය → ආමාශය → ක්ෂුද්‍රාන්ත්‍රය → මහාන්ත්‍රය → ගුදය.
අවසාන ජීර්ණ ඵල:
කාබෝහයිඩ්‍රේට → ග්ලූකෝස්
ප්‍රෝටීන → ඇමයිනෝ අම්ල
ලිපිඩ (මේද) → මේද අම්ල සහ ග්ලිසරෝල්
ක්ෂුද්‍රාන්ත්‍රය: ජීර්ණය සම්පූර්ණ වන සහ ජීර්ණ ඵල අවශෝෂණය වන ප්‍රධානම ස්ථානයයි. එහි ඇති අංකුරිකා මගින් අවශෝෂක පෘෂ්ඨ වර්ගඵලය වැඩි කරයි.
(ආ) විභාගයට වැදගත් කරුණු
ජීර්ණ ඵල: කාබෝහයිඩ්‍රේට, ප්‍රෝටීන සහ ලිපිඩ වල අවසාන ජීර්ණ ඵල මොනවාදැයි අනිවාර්යයෙන්ම මතක තබා ගන්න.
එන්සයිම: ආමාශයේ (පෙප්සීන්) සහ ක්ෂුද්‍රාන්ත්‍රයේ (ඇමයිලේස්, ට්‍රිප්සීන්, ලයිපේස්) ක්‍රියා කරන ප්‍රධාන එන්සයිම සහ ඒවා ක්‍රියා කරන ආහාර වර්ගය දැන සිටීම වැදගත්.
අක්මාවේ කාර්යය: පිත්ත යුෂය නිපදවීම මගින් ලිපිඩ තෛලෝදකරණය (විශාල මේද ගුලිකා කුඩා ගුලිකා බවට පත් කිරීම) කිරීම.
ක්ෂුද්‍රාන්ත්‍රිකයේ අනුවර්තන: ජීර්ණ ඵල කාර්යක්ෂමව අවශෝෂණය කර ගැනීමට ක්ෂුද්‍රාන්ත්‍රිකය අනුවර්තනය වී ඇති ආකාර (ඉතා දිගු වීම, අංකුරිකා තිබීම, තුනී බිත්තිය) වැදගත්.
2. ශ්වසන පද්ධතිය
(අ) පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)
ශ්වසනය: ශක්තිය නිපදවීම සඳහා සෛල තුළදී ග්ලූකෝස් ඔක්සිකරණය කිරීමේ ක්‍රියාවලියයි.
බාහිර ශ්වසනය (ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසය):
ආශ්වාසය: මහා ප්‍රාචීරය සංකෝචනය වී පැතලි වේ, අන්තරපර්ශුක පේශි සංකෝචනය වී පර්ශු ඉහළට සහ පිටතට එසවේ. උරස් කුහරයේ පරිමාව වැඩි වී වාතය පෙණහලු තුළට ඇතුල් වේ.
ප්‍රශ්වාසය: මහා ප්‍රාචීරය ඉහිල් වී උත්තල වේ, අන්තරපර්ශුක පේශි ඉහිල් වී පර්ශු පහළට සහ ඇතුළට ගමන් කරයි. උරස් කුහරයේ පරිමාව අඩු වී වාතය පෙණහලු වලින් පිටවේ.
සෛලීය ශ්වසනය: ශක්තිය (ATP) නිපදවීමේ ක්‍රියාවලියයි.
සමීකරණය: C6H12O6+6O2→6CO2+6H2O+ශක්තිය (ATP)
ගර්ත: පෙණහලු තුළ ඇති, වායු හුවමාරුව සිදුවන වායු කෝෂිකා වේ.
(ආ) විභාගයට වැදගත් කරුණු
ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස ක්‍රියාවලිය: මහා ප්‍රාචීරය සහ පර්ශු වලට සිදුවන දේ හරියටම මතක තබා ගන්න. ආශ්වාසයේදී උරස් කුහරයේ පරිමාව වැඩි වන අතර, ප්‍රශ්වාසයේදී අඩු වේ.
ගර්ත වල අනුවර්තන: කාර්යක්ෂම වායු හුවමාරුවක් සඳහා ගර්ත අනුවර්තනය වී ඇති ආකාර (ඉතා විශාල පෘෂ්ඨ වර්ගඵලයක් තිබීම, තුනී බිත්තිය, තෙත් පෘෂ්ඨය, කේශනාලිකා ජාලයකින් වැසී තිබීම) ඉතා වැදගත්.
සෛලීය ශ්වසනය සහ ප්‍රභාසංශ්ලේෂණය: මෙම ක්‍රියාවලි දෙක එකිනෙකට ප්‍රතිවිරුද්ධ බව මතක තබා ගන්න. (එකක ප්‍රතික්‍රියක අනෙකේ ඵල වේ).
3. බහිස්‍රාවී පද්ධතිය
(අ) පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)
බහිස්‍රාවය: දේහයේ පරිවෘත්තීය ක්‍රියා නිසා ඇතිවන නයිට්‍රජනීය අපද්‍රව්‍ය (ප්‍රධාන වශයෙන් යූරියා) සහ අතිරික්ත ද්‍රව්‍ය දේහයෙන් බැහැර කිරීම.
ප්‍රධාන ඉන්ද්‍රිය: වෘක්ක යුගල.
වෘක්කාණුව: වෘක්කයක ව්‍යුහමය හා ක්‍රියාකාරී ඒකකයයි.
මූත්‍ර සෑදීමේ පියවර:
අතිපරිස්‍රාවණය: ගුච්ඡිකාවේ සිට බෝමන් ප්‍රාවරයට රුධිර ප්ලාස්මාව පෙරීම.
වරණීය ප්‍රතිශෝෂණය: පෙරනයේ ඇති ප්‍රයෝජනවත් ද්‍රව්‍ය (ග්ලූකෝස්, ඇමයිනෝ අම්ල, ජලය) නැවත රුධිරයට අවශෝෂණය වීම.
ස්‍රාවය: රුධිරයේ ඇති සමහර අපද්‍රව්‍ය වෘක්ක නාලිකාවට ස්‍රාවය වීම.
(ආ) විභාගයට වැදගත් කරුණු
බහිස්‍රාවය සහ මලපහ කිරීම: මේ දෙක පටලවා නොගන්න. බහිස්‍රාවය යනු පරිවෘත්තීය අපද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීමයි. මලපහ කිරීම යනු ජීර්ණය නොවූ ආහාර ඉවත් කිරීමයි.
වෘක්කාණුවේ රූප සටහන: ගුච්ඡිකාව, බෝමන් ප්‍රාවරය, වෘක්ක නාලිකාව සහ සංග්‍රාහක නාලය හඳුනා ගැනීමට පුහුණු වන්න.
නිරෝගී පුද්ගලයෙකුගේ මූත්‍ර: ග්ලූකෝස් සහ ප්‍රෝටීන අඩංගු නොවේ. මන්ද යත්, ග්ලූකෝස් සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රතිශෝෂණය වන අතර ප්‍රෝටීන අතිපරිස්‍රාවණය නොවන බැවිනි.
4. රුධිර සංසරණ පද්ධතිය
(අ) පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)
රුධිරයේ සංඝටක:
ප්ලාස්මාව: ද්‍රව මාධ්‍යය.
රතු රුධිරාණු: ඔක්සිජන් පරිවහනය (හිමොග්ලොබින් අඩංගුයි).
සුදු රුධිරාණු: දේහය ලෙඩ රෝග වලින් ආරක්ෂා කිරීම (ප්‍රතිශක්තිය).
පට්ටිකා: රුධිරය කැටි ගැසීමට උපකාරී වීම.
හෘදය: කුටීර 4කින් යුක්තය (දකුණු කර්ණිකාව, දකුණු කෝෂිකාව, වම් කර්ණිකාව, වම් කෝෂිකාව).
ද්විත්ව සංසරණය:
පුප්ඵුශීය සංසරණය: හෘදයේ දකුණු පස සිට පෙණහලු වෙතට ඔක්සිජන්හීන රුධිරය ගෙන ගොස්, ඔක්සිජනීකෘත රුධිරය නැවත හෘදයේ වම් පසට ගෙන ඒම.
සංස්ථානික සංසරණය: හෘදයේ වම් පස සිට දේහයේ අනෙකුත් සියලුම කොටස් වලට ඔක්සිජනීකෘත රුධිරය ගෙන ගොස්, ඔක්සිජන්හීන රුධිරය නැවත හෘදයේ දකුණු පසට ගෙන ඒම.
(ආ) විභාගයට වැදගත් කරුණු
රුධිරය ගමන් කරන මාර්ගය: හෘදය, පෙණහලු සහ දේහය අතර රුධිරය ගමන් කරන සම්පූර්ණ චක්‍රය මතක තබා ගන්න.
වම් කෝෂිකාවේ බිත්තිය: දේහය පුරාම රුධිරය පොම්ප කළ යුතු නිසා, හෘදයේ අනෙක් කුටීර වලට වඩා වම් කෝෂිකාවේ පේශිමය බිත්තිය ඉතා ඝනකම් වේ.
ධමනි සහ ශිරා: ධමනි මගින් හෘදයෙන් ඉවතට රුධිරය ගෙන යන අතර, ශිරා මගින් හෘදය වෙතට රුධිරය ගෙන එයි. (පුප්ඵුශීය ධමනිය සහ ශිරාව ഇതിന് ব্যতিক্রমമാണ്).
5. සමායෝජනය සහ සමස්ථිතිය
(අ) පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)
සමායෝජනය: බාහිර හා අභ්‍යන්තර උත්තේජ වලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම.
ස්නායු පද්ධතිය:
මධ්‍ය ස්නායු පද්ධතිය: මොළය සහ සුෂුම්නාව.
පර්යන්ත ස්නායු පද්ධතිය: මධ්‍ය ස්නායු පද්ධතියට සහ ඉන් පිටතට ආවේග ගෙන යන ස්නායු.
ප්‍රතීක චාපය: උත්තේජයකට ක්ෂණික, අනිච්ඡානුග ප්‍රතිචාරයක් (ප්‍රතීක ක්‍රියාවක්) ඇති කරන ස්නායු මාර්ගයයි.
අන්තරාසර්ග පද්ධතිය: හෝමෝන නම් රසායනික දූතයින් මගින් ක්‍රියා පාලනය කරයි.
සමස්ථිතිය: දේහයේ අභ්‍යන්තර පරිසරය ස්ථායීව පවත්වා ගැනීම.
උදාහරණ: දේහ උෂ්ණත්වය, රුධිරයේ ග්ලූකෝස් මට්ටම, දේහයේ ජල තුල්‍යතාව පාලනය.
(ආ) විභාගයට වැදගත් කරුණු
ස්නායු පද්ධතිය vs අන්තරාසර්ග පද්ධතිය: ස්නායු පද්ධතියේ ප්‍රතිචාර වේගවත් සහ කෙටි කාලීන වන අතර, අන්තරාසර්ග පද්ධතියේ ප්‍රතිචාර මන්දගාමී සහ දීර්ඝ කාලීන වේ.
රුධිරයේ ග්ලූකෝස් පාලනය:
ග්ලූකෝස් මට්ටම වැඩි වූ විට -> ඉන්සියුලින් හෝමෝනය ස්‍රාවය වේ.
ග්ලූකෝස් මට්ටම අඩු වූ විට -> ග්ලූකගොන් හෝමෝනය ස්‍රාවය වේ.
ප්‍රතීක චාපයේ කොටස්: සංවේදක නියුරෝනය → අන්තර්හාර නියුරෝනය (සුෂුම්නාවේ) → චාලක නියුරෝනය → කාරකය (පේශියක්/ග්‍රන්ථියක්).
වියාචනය (Disclaimer)
Idasara Academy ඉගෙනුම් සම්පත් නිර්මාණය කර ඇත්තේ සිසුන්ට මගපෙන්වීම, පුහුණුව සහ අධ්‍යයන උපායමාර්ග ලබාදී සහයෝගය දැක්වීමටය.
කෙසේ වෙතත්, සියලුම විභාග සහ නිල අවශ්‍යතා සඳහා, සිසුන් අනිවාර්යයෙන්ම ශ්‍රී ලංකා අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශයේ, අධ්‍යාපන ප්‍රකාශන දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද නිල පෙළපොත් සහ සම්පත් පරිශීලනය කළ යුතුය.
ජාතික විභාග සඳහා අන්තර්ගතයේ නිල බලය ලත් මූලාශ්‍රය වනුයේ රජය විසින් නිකුත් කරනු ලබන මෙම ප්‍රකාශනයි.