මෙම මාර්ගෝපදේශය මගින් පාරිසරික සංවිධාන මට්ටම්, ශක්ති ගලනය, පදාර්ථ චක්‍ර, පරිසර දූෂණය සහ තිරසර සංවර්ධනය වැනි සංකල්ප විභාගයට අත්‍යවශ්‍ය වන පරිදි සරලව පැහැදිලි කරයි.

1. පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)

• පාරිසරික සංවිධාන මට්ටම්:

• තනි ජීවියා → ගහනය → ප්‍රජාව → පරිසර පද්ධතිය → ජෛවගෝලය

• ගහනය: එකම විශේෂයේ ජීවීන් සමූහයක්.

• ප්‍රජාව: විවිධ ගහන එකතුවක්.

• පරිසර පද්ධතිය: ප්‍රජාව සහ ඔවුන්ගේ අජීවී පරිසරය අතර අන්තර්ක්‍රියා.

• ශක්ති ගලනය සහ පෝෂී මට්ටම්:

• ආහාර දාම සහ ආහාර ජාල: පරිසර පද්ධතියක ශක්තිය සහ පෝෂක ගලන ආකාරය පෙන්වයි.

• ශක්ති ගලනය: ඒක-මාර්ගික වේ. (සූර්යයා → නිෂ්පාදකයින් → පාරිභෝගිකයින්).

• 10% නියමය: එක් පෝෂී මට්ටමකින් ඊළඟ පෝෂී මට්ටමට ශක්තිය සම්ප්‍රේෂණය වන්නේ 10%ක් පමණි. ඉතිරිය තාපය ලෙස හානි වේ.

• පාරිසරික පිරමිඩ: සංඛ්‍යා, ජෛව ස්කන්ධ සහ ශක්ති පිරමිඩ මගින් පෝෂී මට්ටම් නිරූපණය කරයි. ශක්ති පිරමිඩය සැමවිටම උඩුකුරුය.

• පදාර්ථ චක්‍ර (ජෛව-භූ-රසායනික චක්‍ර):

• පෝෂක ද්‍රව්‍ය පරිසර පද්ධතිය තුළ චක්‍රීයව ගමන් කරයි.

• කාබන් චක්‍රය: ප්‍රධාන ක්‍රියාවලි: ප්‍රභාසංශ්ලේෂණය (වායුගෝලයෙන් CO₂ ඉවත් කරයි) සහ ශ්වසනය, දහනය, වියෝජනය (වායුගෝලයට CO₂ එක් කරයි).

• නයිට්‍රජන් චක්‍රය: ප්‍රධාන ක්‍රියාවලි: නයිට්‍රජන් තිර කිරීම (N₂ වායුව ශාක වලට ලබාගත හැකි සංයෝග බවට පත් කිරීම), නයිට්‍රීකරණය, නයිට්‍රජන්හරණය.

• පරිසර දූෂණය සහ එහි බලපෑම්: | පාරිසරික ගැටලුව | ප්‍රධාන හේතුකාරක වායුව/ද්‍රව්‍යය | ප්‍රධාන බලපෑම | | :--- | :--- | :--- | | හරිතාගාර ආචරණය/ගෝලීය උණුසුම | CO₂, CH₄ (මීතේන්) | පෘථිවි උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම, ග්ලැසියර දියවීම | | අම්ල වැසි | SO₂, NOx (නයිට්‍රජන් ඔක්සයිඩ) | ජලජ ජීවීන්ට හානි, ගොඩනැගිලි විඛාදනය | | ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය වීම | CFC (ක්ලෝරෝෆ්ලුවොරෝකාබන්) | අහිතකර UV කිරණ පෘථිවියට පැමිණීම | | සුපෝෂණය | නයිට්‍රේට, පොස්පේට (කෘෂි රසායන) | ජලාශවල ඇල්ගී වර්ධනය වී ජලජ ජීවීන් මියයාම | | ජෛව සාන්ද්‍රණය | DDT, බැර ලෝහ | ආහාර දාමයේ ඉහළ ජීවීන්ගේ දේහවල විෂ සාන්ද්‍රණය වැඩිවීම |

• තිරසර සංවර්ධනය: අනාගත පරපුරට හානියක් නොවන සේ වර්තමාන අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීම. (උදා: පුනර්ජනනීය බලශක්ති භාවිතය, 4R සංකල්පය).

2. විභාගයට වැදගත් කරුණු

1. ආහාර ජාල: ආහාර ජාලයක් දී, එහි නිෂ්පාදකයින්, ප්‍රාථමික/ද්විතීයික/තෘතීයික පාරිභෝගිකයින් සහ වියෝජකයින් හඳුනා ගැනීමට හැකි විය යුතුය.

2. ශක්ති හානිය: ආහාර දාමයක් දිගේ ඉහළට යන විට ශක්තිය හානි වන නිසා, ආහාර දාම සාමාන්‍යයෙන් පෝෂී මට්ටම් 4-5 කට සීමා වන බව සහ ශක්ති පිරමිඩය සැමවිටම උඩුකුරු වන බව තේරුම් ගන්න.

3. නයිට්‍රජන් චක්‍රය: නයිට්‍රජන් තිර කරන බැක්ටීරියා (උදා: රයිසෝබියම්) සහ නයිට්‍රජන්හරණය කරන බැක්ටීරියා වල කාර්යභාරය වැදගත්.

4. පරිසර ගැටළු: එක් එක් පාරිසරික ගැටලුවට හේතුවන ප්‍රධාන රසායනික ද්‍රව්‍යය සහ එහි ප්‍රධානම බලපෑම නිවැරදිව සම්බන්ධ කිරීමට දැන සිටීම.

5. 4R සංකල්පය: Reduce (අඩු කිරීම), Reuse (නැවත භාවිතය), Recycle (ප්‍රතිචක්‍රීකරණය), Replace (ආදේශ කිරීම) යනු මොනවාදැයි උදාහරණ සහිතව දැන සිටීම.

3. මතක තබා ගැනීමේ උපක්‍රම (Tips & Tricks)

• ශක්තිය සහ පදාර්ථය: ශක්තිය ගලයි (එක අතකට), පදාර්ථය චක්‍රීයව ගමන් කරයි.

• පිරමිඩ: ශක්ති පිරමිඩය ශක්තිමත්ව, සැමවිටම කෙලින් (උඩුකුරු) සිටියි. සංඛ්‍යා සහ ජෛව ස්කන්ධ පිරමිඩ යටිකුරු විය හැක.

• පරිසර ගැටළු:

• අම්ල වැසි → SO₂ / NOx

• ඕසෝන් → CFC

• හරිතාගාර → CO₂ / CH₄

4. විභාග ගැටළු සඳහා ඉඟි

• MCQ: ආහාර දාමයක පෝෂී මට්ටමක් හඳුනාගැනීම, දී ඇති පාරිසරික ගැටලුවකට හේතුවන ප්‍රධාන වායුව, සහ තිරසර සංවර්ධනයට අදාළ ක්‍රියාවක් හඳුනාගැනීම වැනි ප්‍රශ්න.

• ව්‍යුහගත රචනා:

• නයිට්‍රජන් චක්‍රයේ හෝ කාබන් චක්‍රයේ කොටසක් දී, එහි හිස්තැන් පිරවීමට හෝ ක්‍රියාවලි නම් කිරීමට පැවසීම.

• ආහාර ජාලයක් දී, එයින් ආහාර දාම 2ක් ලියා, එක් ජීවියෙකු ඉවත් කළහොත් පරිසර පද්ධතියට වන බලපෑම විමසීම.

• රචනා:

• "හරිතාගාර ආචරණය යනු කුමක්ද? එහි ප්‍රධාන හේතු සහ පෘථිවියට ඇතිවන බලපෑම් පැහැදිලි කර, එය පාලනය කිරීමේ ක්‍රම යෝජනා කරන්න."

• "පරිසර පද්ධතියක ශක්ති ගලනය සහ පදාර්ථ චක්‍රීකරණය අතර වෙනස පැහැදිලි කරන්න. ශක්ති පිරමිඩයක් සැමවිටම උඩුකුරු වීමට හේතුව කුමක්ද?"

• "තිරසර සංවර්ධනය යනු කුමක්ද? 4R සංකල්පය උදාහරණ සහිතව පැහැදිලි කරමින්, අපට එදිනෙදා ජීවිතයේදී තිරසර සංවර්ධනයට දායක විය හැකි ආකාරය විස්තර කරන්න."