අප අවට සිදුවන වෙනස්වීම්, එනම් යකඩ මල බැඳීමේ සිට ආහාර පිසීම දක්වා සියල්ල පිටුපස ඇත්තේ රසායන විද්‍යාවයි. මේ පාඩමෙන් අපි එම රසායනික වෙනස්වීම් වර්ග කරන ආකාරය, ඒවා සමීකරණ වලින් දක්වන ආකාරය සහ ලෝහ වර්ග එකිනෙකට වෙනස් ලෙස හැසිරෙන්නේ ඇයිද යන්න ඉගෙන ගන්නවා.

කෙටි සටහන් (Short Notes):

1. වෙනස්වීම් වර්ග:

• භෞතික විපර්යාස: නව ද්‍රව්‍ය සෑදෙන්නේ නැත. සිදුවන්නේ අවස්ථා විපර්යාසයක් (උදා: අයිස් දියවීම) හෝ හැඩයේ වෙනසක් (උදා: කඩදාසියක් කැපීම) පමණි.

• රසායනික විපර්යාස (ප්‍රතික්‍රියා): නව ද්‍රව්‍ය සෑදේ. (උදා: දර දැවීම, යකඩ මල බැඳීම). වායු පිටවීම, වර්ණ වෙනස්වීම, අවක්ෂේප සෑදීම වැනි දේ මගින් හඳුනාගත හැක.

1. ප්‍රධාන රසායනික ප්‍රතික්‍රියා වර්ග 4:

• සංයෝජන: A + B → AB (සරල දේවල් එකතු වී සංකීර්ණ දෙයක් සෑදීම).

• උදා: C + O₂ → CO₂

• වියෝජන: AB → A + B (සංකීර්ණ දෙයක් කැඩී සරල දේවල් සෑදීම).

• උදා: CaCO₃ → CaO + CO₂

• ඒක විස්ථාපන: A + BC → AC + B (වඩා ක්‍රියාකාරී මූලද්‍රව්‍යයක්, අඩු ක්‍රියාකාරී මූලද්‍රව්‍යයක් එහි සංයෝගයෙන් විස්ථාපනය කිරීම).

• උදා: Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu

• ද්විත්ව විස්ථාපන: AB + CD → AD + CB (සංයෝග දෙකක අයන කොටස් මාරු කර ගැනීම).

• උදා: AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃

1. ලෝහ සක්‍රියතා ශ්‍රේණිය:

• ලෝහ, වාතය, ජලය සහ අම්ල සමග ප්‍රතික්‍රියා කරන වේගය අනුව අවරෝහණ පිළිවෙළට සැකසූ ලැයිස්තුවකි.

• ඉහළින් ඇති ලෝහ: ඉතා ක්‍රියාකාරී වේ (උදා: K, Na, Ca).

• පහළින් ඇති ලෝහ: ක්‍රියාකාරීත්වය අඩුය (උදා: Cu, Ag, Au).

• සක්‍රියතා ශ්‍රේණියේ ඉහළින් ඇති ලෝහයකට, පහළින් ඇති ලෝහයක් එහි ලවණ ද්‍රාවණයෙන් විස්ථාපනය කළ හැක.

1. වායු පිළියෙල කිරීම සහ හඳුනාගැනීම:

• හයිඩ්‍රජන් (H₂): ලෝහයක් + තනුක අම්ලයක්. දැල්වූ ඉරටුවක් ලං කළ විට 'පොප්' ශබ්දයක් නගමින් දැල්වේ.

• ඔක්සිජන් (O₂): H₂O₂ වියෝජනයෙන්. පුළිඟු කිරක් ලං කළ විට එය දැල්වේ.

• කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO₂): කාබනේටයක් + තනුක අම්ලයක්. හුණු දියර තුළින් යැවූ විට එය කිරි පැහැ වේ.

ඉඟි සහ කෙටි ක්‍රම (Tips & Tricks):

• ප්‍රතික්‍රියා වර්ග හඳුනාගැනීම:

• ඵල පැත්තේ එක සංයෝගයක් විතරක් තියෙනවා නම් -> සංයෝජන.

• ප්‍රතික්‍රියක පැත්තේ එක සංයෝගයක් විතරක් තියෙනවා නම් -> වියෝජන.

• මූලද්‍රව්‍යයක් + සංයෝගයක් ප්‍රතික්‍රියා කරනවා නම් -> ඒක විස්ථාපන.

• සංයෝග දෙකක් ප්‍රතික්‍රියා කරනවා නම් -> ද්විත්ව විස්ථාපන.

• සමීකරණ තුලනය: මුලින්ම සංකීර්ණම සූත්‍රයේ ඇති මූලද්‍රව්‍ය තුලනය කරන්න. H සහ O පරමාණු අවසානයටම තුලනය කරන්න.

• සක්‍රියතා ශ්‍රේණිය: K > Na > Ca > Mg > Al > Zn > Fe > ... > H > ... > Cu > Ag > Au යන පිළිවෙළේ ප්‍රධාන ලෝහ කිහිපය මතක තබා ගැනීමෙන් ඒක විස්ථාපන ගැටලු පහසුවෙන් විසඳිය හැක.

විභාගය සඳහා වැදගත් කරුණු (Important Points for Exam):

1. රසායනික සමීකරණ තුලනය කිරීම: විභාගයට අනිවාර්යයෙන්ම සමීකරණයක් හෝ දෙකක් තුලනය කිරීමට පැමිණේ. හොඳින් පුහුණු වන්න.

2. ප්‍රතික්‍රියා වර්ගය හඳුනාගැනීම: රසායනික සමීකරණයක් දී, එය අයත් වන ප්‍රතික්‍රියා වර්ගය (සංයෝජන, වියෝජන, ආදී) නම් කිරීමට අසනු ලැබේ.

3. සක්‍රියතා ශ්‍රේණියේ යෙදීම්: ලෝහ දෙකක් සහ එක් ලෝහයක ලවණ ද්‍රාවණයක් දී, ප්‍රතික්‍රියාවක් සිදුවේද නැද්ද යන්න සක්‍රියතා ශ්‍රේණිය ඇසුරින් තීරණය කිරීමට අසන ප්‍රශ්න බහුලව පැමිණේ.

4. වායු හඳුනාගැනීමේ පරීක්ෂා: H₂, O₂, සහ CO₂ යන වායු තුන හඳුනාගන්නා විශේෂිත පරීක්ෂණ (පිළිවෙළින්: 'පොප්' ශබ්දය, පුළිඟු කිර දැල්වීම, හුණු දියර කිරි පැහැ වීම) ඉතා වැදගත්.

5. ලෝහ නිස්සාරණය: යකඩ නිස්සාරණය කරන ධාරා ඌෂ්මකයේ සිදුවන ප්‍රධාන ප්‍රතික්‍රියා සහ භාවිත කරන අමුද්‍රව්‍ය (හේමටයිට්, කෝක්, හුණුගල්) මොනවාදැයි දැන සිටීම වැදගත්.