මෙම මාර්ගෝපදේශය මගින් රසායනික ශක්තිය සහ විද්‍යුත් ශක්තිය අතර සම්බන්ධය, විද්‍යුත් කෝෂ සහ විද්‍යුත් විච්ඡේදනයේ මූලධර්ම, සහ ලෝහ විඛාදනය වැනි සංකල්ප විභාගයට අත්‍යවශ්‍ය වන පරිදි සරලව පැහැදිලි කරයි.

1. පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)

• විද්‍යුත් රසායනික කෝෂය (Electrochemical Cell):

• ක්‍රියාවලිය: රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවක් මගින් රසායනික ශක්තිය, විද්‍යුත් ශක්තිය බවට පත් කරන උපකරණයකි.

• ඉලෙක්ට්‍රෝඩ:

• ඇනෝඩය: ඔක්සිකරණය සිදුවන ඉලෙක්ට්‍රෝඩයයි. කෝෂයේ ඍණ (-) අග්‍රය වේ. (වඩා සක්‍රීය ලෝහය).

• කැතෝඩය: ඔක්සිහරණය සිදුවන ඉලෙක්ට්‍රෝඩයයි. කෝෂයේ ධන (+) අග්‍රය වේ. (අඩු සක්‍රීය ලෝහය).

• ඔක්සිකරණය සහ ඔක්සිහරණය:

• ඔක්සිකරණය: ඉලෙක්ට්‍රෝන පිට කිරීම (Loss of electrons).

• ඔක්සිහරණය: ඉලෙක්ට්‍රෝන ලබා ගැනීම (Gain of electrons).

• විද්‍යුත් විච්ඡේදනය (Electrolysis):

• ක්‍රියාවලිය: විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍යයක් (ද්‍රවයක් හෝ ද්‍රාවණයක්) හරහා බාහිරින් විද්‍යුත් ධාරාවක් යවා විද්‍යුත් ශක්තිය, රසායනික ශක්තිය බවට පත් කරමින් රසායනික වියෝජනයක් සිදු කිරීම.

• ඉලෙක්ට්‍රෝඩ:

• ඇනෝඩය: බැටරියේ ධන (+) අග්‍රයට සම්බන්ධ ඉලෙක්ට්‍රෝඩයයි. මෙහි ඔක්සිකරණය සිදුවේ.

• කැතෝඩය: බැටරියේ ඍණ (-) අග්‍රයට සම්බන්ධ ඉලෙක්ට්‍රෝඩයයි. මෙහි ඔක්සිහරණය සිදුවේ.

• ලෝහ විඛාදනය (මල බැඳීම):

• අර්ථ දැක්වීම: යකඩ, ඔක්සිජන් සහ ජලය (තෙතමනය) සමග ස්පර්ශ වූ විට සිදුවන විද්‍යුත්-රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවකි.

• වැළැක්වීමේ ක්‍රම: තීන්ත ආලේප කිරීම, ග්‍රීස් ගැල්වීම, ගැල්වනීකරණය (සින්ක් ආලේපය), කැතෝඩීය ආරක්ෂණය.

2. විභාගයට වැදගත් කරුණු

1. කෝෂ වර්ග දෙකේ වෙනස: විද්‍යුත් රසායනික කෝෂයේදී රසායනික ශක්තිය විද්‍යුත් ශක්තිය වන අතර, විද්‍යුත් විච්ඡේදක කෝෂයේදී විද්‍යුත් ශක්තිය රසායනික ශක්තිය බවට පත්වේ. ඉලෙක්ට්‍රෝඩ වල ලකුණු (+/-) ද මෙම කෝෂ වර්ග දෙකේදී එකිනෙකට ප්‍රතිවිරුද්ධ වේ.

2. අර්ධ ප්‍රතික්‍රියා: සරල විද්‍යුත් රසායනික කෝෂයක (උදා: Zn/Cu කෝෂය) සහ විද්‍යුත් විච්ඡේදක කෝෂයක (උදා: ආම්ලික කළ ජලය) ඇනෝඩයේ සහ කැතෝඩයේ සිදුවන අර්ධ ප්‍රතික්‍රියා ලිවීමට පුහුණු වන්න.

3. සක්‍රීයතා ශ්‍රේණිය: විද්‍යුත් රසායනික කෝෂයක ඇනෝඩය සහ කැතෝඩය හඳුනාගැනීමට ලෝහ සක්‍රීයතා ශ්‍රේණිය භාවිත කළ හැක. ශ්‍රේණියේ ඉහළින් ඇති ලෝහය ඇනෝඩය ලෙස ක්‍රියා කරයි.

4. මල බැඳීම: යකඩ මල බැඳීමට ඔක්සිජන් සහ ජලය යන සාධක දෙකම අනිවාර්යයෙන්ම අවශ්‍ය බව මතක තබා ගන්න.

5. කැතෝඩීය ආරක්ෂණය (Sacrificial Protection): යකඩ ආරක්ෂා කිරීමට, යකඩ වලට වඩා සක්‍රීය ලෝහයක් (උදා: Zn, Mg) යකඩ සමග සම්බන්ධ කර තබයි. එවිට සක්‍රීය ලෝහය ඇනෝඩය ලෙස ක්‍රියා කරමින් විඛාදනය වන අතර, යකඩ කැතෝඩය ලෙස ක්‍රියා කරමින් ආරක්ෂා වේ.

3. මතක තබා ගැනීමේ උපක්‍රම (Tips & Tricks)

• ඔක්සිකරණ/ඔක්සිහරණ මතක තබා ගැනීමට:

• OIL RIG: Oxidation Is Loss (of electrons), Reduction Is Gain (of electrons).

• LEO the lion says GER: Loss of Electrons is Oxidation, Gain of Electrons is Reduction.

• ඉලෙක්ට්‍රෝඩ මතක තබා ගැනීමට:

• AN OX, RED CAT: Anode is Oxidation, Reduction at Cathode. (මෙය කෝෂ වර්ග දෙකටම පොදුයි).

• කෝෂ වල ලකුණු:

• විද්‍යුත් රසායනික කෝෂය: ඇනෝඩය ඍණ (-). (මතක තබා ගැනීමට: Anode is Negative -> AN).

• විද්‍යුත් විච්ඡේදක කෝෂය: ඇනෝඩය ධන (+). (මතක තබා ගැනීමට: Anode is Positive -> AP).

4. විභාග ගැටළු සඳහා ඉඟි

• MCQ: ඇනෝඩය/කැතෝඩය හඳුනාගැනීම, ඔක්සිකරණ/ඔක්සිහරණ ප්‍රතික්‍රියා හඳුනාගැනීම, මල බැඳීමට අවශ්‍ය දේ, සහ විද්‍යුත් ලෝහාලේපනයේදී කැතෝඩය ලෙස යොදාගන්නේ කුමක්ද යන්න වැනි ප්‍රශ්න.

• ව්‍යුහගත රචනා:

• විද්‍යුත් රසායනික කෝෂයක හෝ විද්‍යුත් විච්ඡේදක කෝෂයක රූප සටහනක් දී, ඉලෙක්ට්‍රෝඩ නම් කිරීමට, ඉලෙක්ට්‍රෝන ගලන දිශාව ලකුණු කිරීමට සහ අර්ධ ප්‍රතික්‍රියා ලිවීමට පැවසීම.

• යකඩ මල බැඳීම වැළැක්වීමට යොදාගන්නා ක්‍රමයක් විස්තර කිරීමට පැවසීම.

• රචනා:

• "විද්‍යුත් රසායනික කෝෂයක් සහ විද්‍යුත් විච්ඡේදක කෝෂයක් අතර ඇති වෙනස්කම් සංසන්දනය කරන්න. ආම්ලික කළ ජලය විද්‍යුත් විච්ඡේදනයේදී ඉලෙක්ට්‍රෝඩ වල සිදුවන ප්‍රතික්‍රියා පැහැදිලි කරන්න."

• "ලෝහ විඛාදනය යනු විද්‍යුත්-රසායනික ක්‍රියාවලියක් බව පැහැදිලි කර, එය වැළැක්වීම සඳහා යොදාගන්නා 'ගැල්වනීකරණය' සහ 'කැතෝඩීය ආරක්ෂණය' යන ක්‍රම දෙක විස්තර කරන්න."