මෙම මාර්ගෝපදේශය මගින් ධාරාවක් ගලන සන්නායකයක් වටා ඇතිවන චුම්බක ක්ෂේත්‍රය, විදුලි මෝටරයේ මූලධර්මය, විද්‍යුත් චුම්බක ප්‍රේරණය, ජනකයේ මූලධර්මය සහ පරිණාමකවල ක්‍රියාකාරීත්වය වැනි සංකල්ප විභාගයට අත්‍යවශ්‍ය වන පරිදි සරලව පැහැදිලි කරයි.

1. පාඩමේ සාරාංශය (කෙටි සටහන)

(

අ) විද්‍යුත් චුම්බකත්වය (Electromagnetism)

• ධාරාවේ චුම්බක ආචරණය: ධාරාවක් ගලා යන ඕනෑම සන්නායකයක් වටා චුම්බක ක්ෂේත්‍රයක් ඇතිවේ.

• දකුණත් ග්‍රහණ නියමය: ධාරාව ගලන දිශාවට මාපටැඟිල්ල යොමු වන සේ සන්නායකය දකුණතින් ග්‍රහණය කළ විට, අනෙක් ඇඟිලි වටා එතී ඇති දිශාවෙන් චුම්බක ක්ෂේත්‍රයේ දිශාව නිරූපණය වේ.

• චුම්බක ක්ෂේත්‍රයක ඇති ධාරාවක් ගලන සන්නායකයක් මත බලය: චුම්බක ක්ෂේත්‍රයක් තුළ තැබූ ධාරාවක් ගෙන යන සන්නායකයක් මත බලයක් ඇතිවේ. (විදුලි මෝටරයේ මූලධර්මය).

• ෆ්ලෙමින්ගේ වමත් නියමය (මෝටර් නියමය):

• වම් අතේ මාපටැඟිල්ල, දබරැඟිල්ල සහ මැදැඟිල්ල එකිනෙකට ලම්බකව තබා ගන්න.

• දබරැඟිල්ල → චුම්බක ක්ෂේත්‍රයේ දිශාව

• මැදැඟිල්ල → ධාරාවේ දිශාව

• මාපටැඟිල්ල → බලයේ දිශාව (චලිතය)

(ආ) විද්‍යුත් චුම්බක ප්‍රේරණය (Electromagnetic Induction)

• මූලධර්මය: සන්නායකයක් හා සම්බන්ධ චුම්බක ක්ෂේත්‍රය වෙනස් වන විට, එම සන්නායකයේ විද්‍යුත්ගාමක බලයක් (වෝල්ටීයතාවක්) ප්‍රේරණය වේ. පරිපථය සංවෘත නම්, ධාරාවක් ගලයි. (විදුලි ජනකයේ මූලධර්මය).

• ෆ්ලෙමින්ගේ දකුණත් නියමය (ජනක නියමය):

• දකුණු අතේ මාපටැඟිල්ල, දබරැඟිල්ල සහ මැදැඟිල්ල එකිනෙකට ලම්බකව තබා ගන්න.

• දබරැඟිල්ල → චුම්බක ක්ෂේත්‍රයේ දිශාව

• මාපටැඟිල්ල → චලිතයේ දිශාව (බලය)

• මැදැඟිල්ල → ප්‍රේරිත ධාරාවේ දිශාව

• පරිණාමකය (Transformer):

• ක්‍රියාවලිය: අන්‍යෝන්‍ය ප්‍රේරණ මූලධර්මය මත ක්‍රියා කරයි. ප්‍රාථමික දඟරයේ ප්‍රත්‍යාවර්ත ධාරාව (AC) නිසා ඇතිවන විචල්‍ය චුම්බක ක්ෂේත්‍රය, ද්විතීයික දඟරයේ වෝල්ටීයතාවක් ප්‍රේරණය කරයි.

• වර්ග:

• උච්ච පරිණාමකය (Step-up): වෝල්ටීයතාව වැඩි කරයි. (ද්විතීයික දඟරයේ වට ගණන > ප්‍රාථමික දඟරයේ වට ගණන).

• අවච පරිණාමකය (Step-down): වෝල්ටීයතාව අඩු කරයි. (ද්විතීයික දඟරයේ වට ගණන < ප්‍රාථමික දඟරයේ වට ගණන).

• සූත්‍ර:

• VsVp=NsNp

• පරමාදර්ශී පරිණාමක සඳහා (ශක්ති හානියක් නැතැයි සිතුවොත්): VpIp=VsIs (ප්‍රාථමික ජවය = ද්විතීයික ජවය).

2. විභාගයට වැදගත් කරුණු

1. ෆ්ලෙමින්ගේ නියම දෙක: වමත් නියමය මෝටරය සඳහා (බලයේ දිශාව සෙවීමට) ද, දකුණත් නියමය ජනකය සඳහා (ප්‍රේරිත ධාරාවේ දිශාව සෙවීමට) ද යෙදෙන බව පැහැදිලිව වෙන් කර හඳුනා ගන්න.

2. මෝටරය සහ ජනකය:

• මෝටරය: විද්‍යුත් ශක්තිය → යාන්ත්‍රික ශක්තිය බවට පත් කරයි.

• ජනකය: යාන්ත්‍රික ශක්තිය → විද්‍යුත් ශක්තිය බවට පත් කරයි.

• ඒක දිශ මෝටරයක දික්-වළලු කමියුටේටරයේ කාර්යය (සෑම අර්ධ වටයකදීම දඟරයේ ධාරාවේ දිශාව ප්‍රතිවිරුද්ධ කිරීම) ඉතා වැදගත්.

• ප්‍රත්‍යාවර්ත ධාරා ජනකයක සර්පණ-වළලු වල කාර්යය (නිරන්තරයෙන් බාහිර පරිපථය හා සම්බන්ධව සිටීම) වැදගත්.

1. පරිණාමක:

• පරිණාමක ක්‍රියා කරන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත ධාරාව (AC) සඳහා පමණි. ඒක දිශ ධාරාව (DC) සඳහා ක්‍රියා නොකරයි. මන්දයත්, DC මගින් විචල්‍ය චුම්බක ක්ෂේත්‍රයක් ඇති නොකරන බැවිනි.

• පරිණාමක සූත්‍ර භාවිතයෙන් සරල ගණනය කිරීම් කිරීමට පුහුණු වන්න.

3. මතක තබා ගැනීමේ උපක්‍රම (Tips & Tricks)

• ෆ්ලෙමින්ගේ නියම:

• වමත් (මෝටරය): "මෝටරය වමතින්" ලෙස මතක තබා ගන්න. ආදානය (ධාරාව) දී ප්‍රතිදානය (බලය/චලිතය) ලැබේ.

• දකුණත් (ජනකය): "ජනකය දකුණතින්" ලෙස මතක තබා ගන්න. ආදානය (චලිතය) දී ප්‍රතිදානය (ධාරාව) ලැබේ.

• නියමයේ ඇඟිලි:

• දබරැඟිල්ල → දිශාව (චුම්බක ක්ෂේත්‍රයේ)

• මැදැඟිල්ල → ධාරාව

• මාපටැඟිල්ල → බලය / චලිතය

• පරිණාමක:

• උච්ච -> වෝල්ටීයතාව උඩට (වැඩි කරයි).

• අවච -> වෝල්ටීයතාව අඩුවෙන් (අඩු කරයි).

4. විභාග ගැටළු සඳහා ඉඟි

• MCQ: ෆ්ලෙමින්ගේ නියමවල යෙදීම්, මෝටරයේ සහ ජනකයේ ශක්ති පරිවර්තනය, පරිණාමක වර්ග සහ ඒවා DC සඳහා ක්‍රියා නොකිරීමට හේතුව වැනි ප්‍රශ්න.

• ව්‍යුහගත රචනා:

• සරල ඒක දිශ මෝටරයක හෝ ප්‍රත්‍යාවර්ත ධාරා ජනකයක රූප සටහනක් දී කොටස් නම් කිරීමට සහ එහි ක්‍රියාකාරීත්වය පැහැදිලි කිරීමට පැවසීම.

• පරිණාමකයක් සම්බන්ධ සරල ගණනය කිරීමේ ගැටළුවක්. (උදා: Vp, Np, Ns දී Vs සෙවීම).

• රචනා:

• "විද්‍යුත් මෝටරයක සහ විද්‍යුත් ජනකයක මූලධර්ම සහ ශක්ති පරිවර්තනයන් සසඳන්න. ඒක දිශ මෝටරයක ඇති දික්-වළලු කමියුටේටරයේ කාර්යභාරය පැහැදිලි කරන්න."

• "පරිණාමකයක් ක්‍රියා කරන මූලධර්මය පැහැදිලි කරන්න. උච්ච සහ අවච පරිණාමකවල ව්‍යුහය සහ භාවිතයන් උදාහරණ සහිතව විස්තර කරන්න."